Diktature: Tit Larcije, prvi rimski diktator – demokrata za ove današnje

 

 

SCITECH Autor: Pavle Jakšić 19. jan 202510:00 1 komentar

Diktature: Tit Larcije, prvi rimski diktator - kako se rađala diktatura?Ilustracija/Shutterstock AI Generator

 

 

Latinska reč diktator utemeljena je kao titula kojom je rimski Senat birao političara da upravlja republikom u vanrednim situacijama. U odnosu na današnje diktatore, oni rimski deluju kao ozbiljne demokrate.

 

Tit Larcije (lat. Titus Lartius), starorimski političar etrurskog porekla bio je jedan od najistaknutijih konzula rane Rimske republike, početka ere klasične rimske civilizacije koja je započela rušenjem Rimskog kraljevstva, koje je trajalo do 509. godine pre Hrista. Njegovo prezime najverovatnije je bilo Flav (Flavus).

 

Larciji su bili etrurska porodica u Rimu. To se pretpostavlja na osnovu sličnosti imena sa imenima etrurskih kraljeva Lars Porsena i Lars Tolumnije. Titov brat Spurije Larcije, kasniji konzul, bio je jedan od heroja Rimske republike jer je zajedno sa Horacijem Koklom i Titom Herminijem odbranio drveni Sublicijev most, kojim se preko Tibra ulazilo u Rim. Sublicijev most bio je najraniji poznati most starog Rima, koji se preko Tibra spuštao do brda Aventin.

 

„Sreća u vašem životu zavisi od kvaliteta vaših misli“: 10 mudrih misli rimskog cara i filozofa Marka Aurelija

Previranja u Rimu

Larcijevo konzulsko imenovanje došlo je u vreme velikih previranja u Rimu, za šta su najviše zaslužni bili Sabinjani, iako su poraženi u sukobu sa prethodnim konzulom Spurijem. Oni su inače jedan od prvih naroda koji su naselili Rim, a koji su poticali od starosedelaca Umbrije. Lingvisti su etimologiju Sabinjana povezivali sa nizom indoevropskih plemenskih imena, germanskim Suebima, keltskim Senonima, slovenskim Srbima i lužičkim Srbima.

 

Tenzija su takođe pojačane mogućnošću rata sa Latinima, jer je Oktavije Mamilije, zet Tarkvinija Ohologa, uspeo da nagovori sve Latine da se spreme za rat sa Rimljanima kako bi Tarkvinije u Rimu ponovo bio ustoličen za kralja, stvorivši uniju od preko trideset gradova.

 

Prvi rimski diktator, kako i zašto?

Pod uslovima u kojem je Rimska republika bila ugrožena, nalazeći se u neposrednoj opasnosti odlučeno je da se imenuje poseban magistrat, koji se isprva zvao „pretor maksimus“, odnosno „magister populi“ (gospodar pešadije), zarad nadgledanja odbrane grada.

 

Tek kasnije ova funkcija dobila je naziv diktator, od latinske reči dictator, imenice dictare (recite više puta, tvrdite, naredite), koja je kasnije dobila značenje u vidu političkog lidera koji poseduje apsolutnu moć, dok je diktatura država kojom on vlada.

 

Rimski diktator je imao vrhovnu vlast u vršenju svojih dužnosti, a za razliku od konzula, na odluke diktatora nije mogla da se uloži žalba. Ipak mandat diktatora bio je ograničen na period od šest meseci, što deluje kao nadrealno progresivna tekovina u odnosu na vreme danas, jednog starog, reliktnog društva.

 

Senat je bio taj koji je davao smernice konzulima da imenuju diktatora, pa je Postum Kominije za diktatora odabrao svog kolegu Larcija, koji je za svog komandanta konjice imenovao Spurija Kasija Viscelina.

 

Zanimljivo je da je inicijalni diktator prvobitno bio asocijacija na blagost, kompromis i diplomatiju. Tit Larcije je bio poznat po blagom postupanju s Latinima i dobrotvorstvu prema plebejcima (tokom Prve secesije plebejaca Tit Larcije je bio jedan od izaslanika, koje je Senat poslao da pregovaraju sa njima, kada su se oni otcepili od grada i ulogorili na Svetoj planini, rimskom proplanku). Njegovo poslanstvo bilo je uspešno, i rezultiralo je institucijom narodnih tribuna.

 

Diplomatijom protiv rata

Kada su Sabinjani saznali da su Rimljani proglasili diktatora, poslali su izaslanike u Rim. Rimljani su od njih tražili da plate štetu za prethodni rat. Pregovori sa Sabinjanima su propali, pa je Sabinjanima proglašen rat, ali se nijedna od sukobljenih strana nije odlučivala na ratni iskorak.

 

(FOTO, VIDEO) Inženjerska čuda koja traju hiljadama godina

Tit Larcije je sproveo cenzus, utvrdivši da ima 150.700 punoletnih građana, pa je na osnovu cenzusa razvrstao građane u centurije, pripremavši se za rat. Ipak, on mu je očigledno bio poslednji na pameti, oslovnivši se na razna diplomatska sredstva.

 

Slao je tajno najznačajnijim Latinima pouzdane ljude i izaslanike u koje oni nisu sumnjali, a kada je deo Latina počeo da pljačka rimske teritorije, Larcije je pažljivo birao vojsku koja ih je prvo obuzdala, a potom i uhapsila. Sa njima je postupao predusretljivo, pridobivši ih ljubaznošću, čime je na taj način od njih napravio „male rimske ambasadore“ kada su se vratili u svoje gradove.

 

Rat sa Latinima je na taj način sprečen, a Tit Larcije učinio je još nešto nezamislivo za današnje diktatore i poimanje diktature – povukao se sa pozicije diktatora pre isteka mandata.

 

Kada su u pitanju njegove kasnije dužnosti, po drugi put je bio konzul 498. pre Hrista zajedno sa Kvintom Klelijem Sikulom, a tokom 494. godine Tit Larcije se zalagao da se narod oslobodi tereta duga. Tokom njegovog mandata počeo je dugo odlagani rat sa Latinima, pa je diktator Aulus Postumije Albus predvodio rimske snage do pobede u bici kod Regilskog jezera, dok je Larcije kao zauzeo grad Fidenu.

 

Tokom 493. pre Hrista bio je legat kod konzula Postuma Kominija Arunka i učestvovao je u opsadi Koriola. Kada su Rimljani napali grad Koriole ostali Volščani su pokazali solidarnost i došli su da pomognu. Konzul Postum Kominije Aurunk je tada podelio snage, pa je jednim delom krenuo na one Volščane, koji su dolazili da pomognu gradu pod opsadom, a drugi deo snaga pod komandom Tita Larcija ostavio je da nastave opsadu. Tom prilikom se posebno istakao Koriolan, rimski general čijim zaslugama je osvojen grad.

 

Postojalo je i alternativno predanje koje je upućivalo da je prvi diktator bio Manije Valerije, sin Marka Valerija Volusa, konzula iz 505. godine pre Hrista. Međutim, istoričar Livije je odbacio ovu tvrdnju, rekavši da je malo verovatno da bi za diktatora bio izabran neko ko nije bio ni konzul.

 

Larcije se pojavljuje kao rimski vojskovođa u drami Vilijema Šekspira, „Koriolan“, zasnovanoj uglavnom na prikazu Koriolanovog života datom u Plutarhu, što ne znači da Šekspir nije čitao i Livija, i Dionisija. Britanska filmska adaptacija „Kariolana“ iz 2011. godine dobro nam je poznata iz razloga što smešta Šekspirov originalni tekst i zaplet u savremeno, pseudobalkansko okruženje koje je snimano u Srbiji i Crnoj Gori, a glumačku ekipu predvodili su velikani, Ralf Fajns, Džerard Batler, Vanesa Redgrejv i Džesika Čestajn.

 

Tradicija diktatora krenula je dakle iz Rima, kao daleko bezazlenija, nego one koje su se vremenom uspostavljale, pa sve do ovih do današnjih, osnaženih toliko, da im se kraj gotovo i ne vidi.

 

 

***

Komentar

***

 

Evo još jedne paralele. U Gruziji, Ukrajini,..., Srbiji ima Klelija ali Putin nije Porsen. Zbog svog tiranskog režima Rimski kralj Tarkvinije je zbačen i prognan iz zemlje. Da bi povratio vlast, sklopio je savez sa etrurskim kraljem Porsenom, koji povede vojni pohod na Rim; da bi došli do predaha - Rimljani pristaju da Porsenu daju taoce, među njima i mudru, lepu, hrabru Kleliju. Ona uspeva spektakularnim preplivavanjem Tibra na konju da pobegne iz logora (sa nekoliko žena i dece). Porsen zadivljen ovim podvigom, Rimu vraća slobodu a Tarkvilija pušta niz vodu. Ovako nešto danas nije moguće - jer su današnji vladari malograđani, bez obraz i srama. Kleliju su proslavili mnogi umetnici i filozofi, među njima i gospođica de Skideri – u desetotomnom romanu 1654-1660., "Clelia, histoire romaine"; uvela je u književnost emocije, melanholiju, nemir,  dosadu, i sklonost bekstvu u slatke fantazije, unutrašnji govor junaka, psihologiju ličnosti, ukratko stovrila je topos, mapu osećanja tj. galantu geografiju. Njeni su romani bili prvi pravi bestseleri – bila je mega zvezda, uz brojne fanove, njene su se knjige odmah prevodile na druge jezike. Nije čudo što su joj zavideli, te postavljali u svoje satire i parodije Molijer, Boalo....

 

Zoran Stokić

19.01.2025.