Anna Bon di Venezia

(1738- 1767)

Kako su muzičke ikone (J.Hajd i & učili i iz majtorskih znanja “nevidljivih”/danas/ “putujućih operskih trupa”)

 

 *

https://www.youtube.com/watch?v=uGKdQx2VJLw

Anna Bon - Offertory for soprano, 2 altos & basse "Ardete amore corda"

 

Carl Philipp Emanuel Bach : "This "new period" of courtly "Musica da Camera" and its "most accurate and finest execution" - its enthusiastic undertone can be heard - belongs to Anna Bon's chamber music, which was written at the court of Wilhelmine von Bayreuth, the king's sister". "new period"= late baroque and early classic (This style, commonly referred to as the gallant style:1740–1770). One of the most beautiful arias of music ever; unfortunately completely unknown. The most famous music icons (J.Hayd, A.Mozart...) learned from this aria!

*

https://www.youtube.com/watch?v=ieOvxLrf290

Anna Bon - Aria for soprano "Astra coeli iam intonate"

 

https://www.youtube.com/watch?v=Ni747T4pYQc

Anna Bon – Six Harpsichord Sonatas, Op.2

 

https://www.youtube.com/watch?v=03W1gRhc0QM

Anna Bon - Motet for alto "Eja in preces et veloces"

 

https://www.youtube.com/watch?v=ANYGA-pxt5o

Anna Bon di Venezia (1739-1767) - Sonata Nº 4 in D Major for Flute and Harpsichord

 

https://www.youtube.com/watch?v=Q-CxglaJr8c

Anna Bon di Venezia - Divertimento in D minor, Op. 3, No. 3

 

 

 

Od svih istorija (raznih ljudskih umeća) “istorija muzike” se pokazala kao istorija gde činjenice ne znače ništa – prava je metafizička konstrukcija nastala na volji i mašti brojnih muzikologa.

Ana Bon di Venecija italijanska kompozitorka, pevačica i čembaliskinja. Kao kompozitor debitovala je 1756. štampanjem svojih sonata za flautu, opusa I, posvećenih markgrofu Fridrihu fon Brandenburg-Kulmbah-Bajrojtu. Njena počasna titula „Virtuosa di Musica di Camera“ (Kamerni virtuoz) je predstavljena na naslovnoj  strani. U Bajrojtu je komponovala dalje sonate i trija za čembalo ili flaute sa baso kontinuom, koje je između 1756. i 1759. takođe objavila nirnberška izdavačka kuća Baltazar Šmit (Nürnberger Verlag Balthasar Schmidts) – ikone mizike A.Mocart ili J.Hajd o tome su mogli samo da maštaju – da štampaju svoje note kada su imali 16 godina – J.Hajd (rođen 1732.) je počeo da bude poznat u Evropi  tek kada mu je Gosek omogućio da štampa neke od sinfonija. Znači kada je Ana Bon 1756. poblikovala svoje note - Između 1754-1756. -  J. Hajdn je radio kao slobodnjak za dvoru u Beču. Bio je među nekolicinom muzičara koji su bili plaćeni za usluge kao pomoćni muzičari na balovima za carsku decu tokom karnevala, i kao pomoćni pevači u carskoj kapeli /Hofkapelle/ u Velikom postu i Strasnoj sedmici. To je to "potpuno izvrtanje činjenica", od na primer, A.Mozarta, J.Hajdna i & se pravi "ideologija" kao da su oni celoga svog života bili "ikone" te da su drugi od njih učili celoga života. Ovde imamo jedan važan primer, potpuno neosvetljen u istoriji muzike, “učenje” od PUTUJUĆIH OPERSKIH TRUPA i njihovih članova – slučaj Ane Bon. Radovi Ane Bon su sada stekli međunarodno priznanje.

Sonate Ane Bon su napisane i štampane u roku od tri godine od 1756. do 1759. godine. Rukom  pisana operske arija su nastale 1763 do 1767.  Njena muzika – dvorski muzički rokoko – pripada kratkoj epohi između kasnog baroka i rane klasike. Ovaj stil, koji se obično naziva galantni stil (1740–1770), opisao je Carl Philipp Emanuel Bach u svojoj autobiografiji:

„Ne treba mnogo reči o svemu što se čulo u Berlinu i Drezdenu posebno; koji ne zna kada je počeo novi period, da tako kažem, sa muzikom uopšte, a posebno sa najtačnijim i najfinijim izvođenjem iste, čime se muzička umetnost uzdigla do te visine da se bojim, prema mom osećanju, da je već u izvesnoj meri mnogo izgubilo.” C.P.E.Bah se osvrće na svoje berlinske godine u službi pruskog kralja, na čijem početku je postojala „milost“ da prati svoj prvi solo na flauti „sam na klaviru“, kako on to kaže. Ovaj „novi period“ dvorske „Musica da Camera“ i njeno „najtačnije i najfinije izvođenje“ – čuje se njen entuzijastičan prizvuk – pripada kamernoj muzici Ane Bon, koja je napisana na dvoru Vilhelmine fon Bajrojt, kraljeve sestre”!!!

 

*

 

Muzički rukopis u Lajpcigu verovatno sadrži najranije (datirano) svedočanstvo o Ani Bon kao operskoj pevačici. Reč je o operi (drammi giocosi) Domenico Fischiettis "La ritornata di Londra" (tekst: Karlo Goldoni), prema kojoj je pevač - Mongeri - nastupio u Drezdenu 20. jula 1756. godine -  ovo ime se čitalo kao Ana Bon u prošlosti. Prva eksplicitna svedočanstva kao člana roditeljske operske trupe (1759/1760) pominju naslovne uloge u operama - Johana Adolfa Hasea, Kristofa Vilibalda Gluka i Domenico Fischiettis. Ana Bon je ostala uključena u umetničko okruženje svojih roditelja do 1765. godine, od jula 1762. na dvoru princa Nikolausa I Josifa Esterhazija de Galante u ansamblu Jozefa Hajdna. Poslednji dopis o njoj na ovom dvoru datira od 15. aprila 1765. godine. Nakon toga joj se gubi svaki trag.

 

Putujuća opera umetnika porodice Bon

 

Život Ane Bon odredila je profesija njenih roditelja, italijanskog, međunarodno veoma poznatog i aktivnog para operskih umetnika. Godine 1735. otputovali su na carski dvor Ane Ivanovne u Rusiju da tamo uvedu italijansku operu. Otac Ane Bon, cittadino di Venezia (građanin Venecije, kako je sebe nazivao) Đirolamo Bon, bio je slikar, scenski arhitekta i dekorater, mašinista, autor libreta, kompozitor i direktor operske trupe u kojoj su pevali Anina majka i njen deda Steffano Ruvinetti a kasnije i sama Ana Bon. Majka Roza-Ruvineti-Bon "di Bolonja" bila je uspešan sopran, posebno kao glumica popularnog “Intermeco per musica”.

Sa putovanja po Evropi trupa Bon se vratila u domovinu 1738–1740, gde je Ana Bon rođena u rodnom gradu svoje majke Bolonji. Godine 1741. gostovali su u Presburgu, zatim ponovo u Rusiji do 1746. a zatim, posle gostovanja u Drezdenu, Berlinu/Potsdamu, došli su u Antverpen, Regenzburg, Frankfurt, Bajrojt i Ajzenštat - Esterhazi, Mađarska. Na poslednje dve stanice, roditelji su uključili i svoju ćerku (kada su se tačno pojavili sa njom nije poznato). Frankfurt Stagione (sezona) 1755. je od posebnog značaja: za razliku od prethodnih kneževskih poziva, prvi put je bila pod upravom gospodina Bona kao nezavisnog i isključivo odgovornog direktora, a postoje indicije, iako, za sada, bez dokaza, da je njegova ćerka baš tu bila uključena u trupu.

Po ugledu na Napulj i Venecija je imal profesinalne muzičke škole za siročad (ali su te škole mogla pohaćati i deca bogatijih roditelja, koji su te časove plaćali). U Veneciji je bilo ukupno četiri takva škole, na primer, “Ospedali Grandi”. Devojke su same stvarale muziku za servis, a vremenom je, zahvaljujući njihovim profesionalnim nastupima i obuci poznatih muzičara, Venecija postala umetničko žarište sa uticajem širom Evrope (o tome je najbolju belešku dao Gete kao i engleski muzikolog Charles Burney). Ana Bon je u “Ospedali Grandi” bila “figlie di spese” (roditelji su tim ćerkama plaćali školarinu). Prema zvaničnim vatikanskim propisima, devojkama i ženama, čak, nije bilo dozvoljeno da imaju časove muzike i da sviraju muziku, prema izreci Paula Muliera taceat in ecclesia. Zato su nastupi devojaka na crkvenim koncertima bili skriveni od pogleda publike - ukrasnim rešetkama.

Pored Ane Bon, poznata je još jedna Venecijanka, violinistkinja i kompozitorka Madalena Laura Lombardini-Sirmen. Ani Bon su između ostalig predavali,  jedna od zvezdi tih vremena, Nikola Porpora (još jedna slučajnost, J.Hajdn će kod njega kasnije biti sluga), Candida (Maestra di Viola Candida) jedna od najboljih Vivaldijevih učenica (bila je mentor Ane Bon) i &. Učilo se pevanje, sviranje nekoliko instrumenata, teorijski predmeti i strani  jezici poput latinskog, grčkog i francuskog. Teorijsko-praktični predmeti su bili obuka sluha, prima vista sviranje, vežbe pevanja bez teksta i manijera, što znači ornamentika predstave, predmet koji danas više ne postoji, kontrapunkt i komponovanje.

Vreme kada je Ana Bon napustila Ospedale da bi se pridružila trupi svojih roditelja nije poznata, ali se može barem suziti datum njenog dolaska u Bajrojt: prethodne godine (novembar 1755) pisala joj je markgrof Vilhelmin fon Bajrojt brat Fridrih Veliki, La Rosa (pevačica Rosa Ruvinetti-Bon), majka Ane Bon. Potom su usledile dalje intermeco predstave, bio je to početak dužeg angažmana porodice Bon na dvoru Bajrojta. Vilhelmine fon Bajrojt, kompozitor, lutenistkinja, čembalist, libretista i direktor dvorske opere, delovala je kao nezvanični spiritus rectrice muzičkog odeljenja. Njen muž, Fridrih, učenik Mišela Blavea i Johana Joahima Kvanca, svirao je flautu, violu („violina do kolena“) i moderan francuski instrument musette de cour, neku vrstu elegantne gajde. Dvor se razvio u uporište za flautu. Sredom su bili akademski koncerti na kojima je učestvovao markgrofski par. U ovoj prvoj godini umetničke akademije (1756), fokus je bio na operi Amalteja (francuski libreto Vilhelmine fon Bajrojt). Njena muzika, koja je izgubljena, bila je "di vari autori", tako da Anu Bon treba smatrati jednom od ovih autora. Može se pretpostaviti da su Bonovi ostali u rezidenciji do 1761. godine, uprkos obimnim operskim turnejama, pa je tako dugo Đirolamo Bon u dvorskom kalendaru bio naveden kao profesor na umetničkoj akademiji. Osim toga, imao je poslovne veze i sa Nirnbergom.

Anna Bon je posvetila  sonata za flautu markgrofu Fridrihu. Kao „kamerni muzičar i virtuoz“, Ana Bon je imala koristi od profesionalne atmosfere na Bajrojtskoj umetničkoj akademiji i objavila je šest sonata tri puta zaredom (1756-1759). Na liberalnom dvoru markgrofa Fridriha, pevačima je bilo dozvoljeno i da pevaju u crkvi.

Mnogi impulsi su poticali od operskog reditelja markgravine Vilhelmine. Član rimske Accademia dell'Arcadia, međunarodne književne akademije, od 1751. godine bila je rimska pastorella arcade, „pastirica u Arkadiji“ – samo ime govori. Kao član stvorila je nekoliko operskih tekstova;  godine 1756. napisala je operski libreto za Opera seria Almathea i dala da se komponuje muzika „di vari autori“. To je bila takozvana „pastičio (pita) praksa”, po kojoj su pevači mogli da unose arije koje su im lično preferirali drugih kompozitora (tzv. „arije slučaja”) ako su odgovarale muzičkom afektu i stanju radnje. Sporedni efekat ove pasticcio prakse koji ne treba potceniti je da je uštedeo honorar kompozitoru. Ana Bon je kasnije bila uključena kao kompozitor u Pasticcio Artaserse. 1756. Operacija Amalteja može se posmatrati kao lekcija za muzički odsek novoosnovane akademije. Pretpostavlja se da je Ana Bon pripadala „vari autorima“ ovog pasticcia. Trebalo je postaviti vezne recitative zajedno sa kapelmajstorom Johanom Fajferom i dvorskim kompozitorom Jakobom Fridrihom Klajnkehtajnom.

Specijalni instrument Ane Bon je bio čembalo. To je značilo savladavanje baso kontinua pored sviranja kao soliste. Najdublji deo muzike uz istovremeni prenos pratećih figura za intervale i harmonije (basso continuo) čini osnovu barokne kompozicije. Vilhelmina je poklonila čembalo porodici Bon da bi Ana mogla vežbati.

Posle sonata za flautu markgrofa Fridriha, op.I, komponovala je za svoj instrument Sei Sonate Per il Čembalo opus II, koji je posvetila Ernestini Ogist Sofiji, koja je bila istog uzrasta kao što je pomenuto, štampano 1757. u eta d'anni dieci sette („sa 17 godina“) ). Objaviti koherentan ciklus od još šest sonata za ovaj instrument bio je uspeh za 17-godišnjaka. Opus III, Sei Divertimenti a Due Flauti e Basso, obraća se izborniku Karlu Teodoru. Njegova rezidencija se u to vreme smatrala muzički posebno briljantnom, njegov orkestar, predvođen boemskim violinskim virtuozom Johanom Stamicom, razvio je novi stil koji se odvojio od baso kontinua. U ovom trećem broju Anne Bons nedostaje njen naslov Virtuosa di Musica di Camera u službi markgrofa, ali ne i njena starost presentemente in eta d'anni dieci nove („u dobi od 19 godina). Pasticcio Artaserse, na čijoj je muzici Ana Bon radila zajedno sa još četiri kompozitora verovatno je formiran u celinu na dvoru specijaliste za pastiku Vilhelmina. U ovoj operi Ana Bon je pevala glavnu žensku ulogu („Cammer Singer“). Ana Bon je prvi put identifikovana kao takva na prvoj stranici svojih sonata za flautu (op. I, štampana 1756. godine), kao i u superlativu Virtuosa di Musica di Camera. Kao pevačica već je imala angažmane van Bajrojtskog dvora, jer je iste 1756. godine nastupila u Drezdenu 20. jula u operi “La Ritorna di Londra” Domenika Fishijetija (tekst: Goldoni). Ovo je njen prvi (datirani) datum nastupa kao operske pevačice. U Kongresnoj biblioteci u Vašingtonu nalazi se mikrofilm drugog libreta na kojem je Ana Bon imenovana: Das dramma per musica Il Negligente sa podacima ne samo o piscu tekstova Karlu Goldoniju i kompozitoru arija Vincenzo Le Grencio Ciampi, već takođe na izvođače . Ana Bon je navedena kao pevačica glavne ženske grupe „Lisaura”, pre njene majke Roze Bon, kao „Mad. Ana Bon". Ovo takođe opravdava oznaku "prima donna" za nju. Frankfurtski plakat od 23. aprila 1755. za potpuno novi i veliki operski komik pod nazivom: Il Negligente, slaže se sa vašingtonskim naslovom. To je moglo da znači njeno učešće u Frankfurtu.

Od 1758. gostovanja porodice Bon su u Beču, Presburgu i Ajzenštatu svedoče i o nastupima Ane Bon kao pevačice na operskoj sceni. Prema Matjašu Horanjiju, to su Johana Adolfa Hasea opere “Leucipo” i “Don Kalandrano”, izvedene u Presburgu 1759. i 1760. godine, a prema Zdenku Novačeku, tu je još i “Demetrio”, kao i  Domenico Fischietti drammi giocosi “Lo speziale” (the apothecary). Ove opere su takođe bile deo frankfurtskog programa trupe Bon 1754/1755. U sezoni 1761/1762 pevala je zajedno sa svojom majkom u Carskom Burgteatru u Beču pod upravom grofa Duraza.

J.Hajdn je 1768. napisao svoju prvu operu - drammi giocosi “Lo speziale” (the apothecary) po Karlu Goldoniju. Mi danas nigde ne možemo čuti, ne celu, operu Domenika Fiscierrija “Lo speziale” (nego čak ni jednu jedinu ariju). Iako je bio cenjen kompozitor na mnogim dvorovima u Evropi tada. Slično, na primer, 1772. Domenico Fischietti napustio je Drezden i otputovao najpre u Beč, a zatim u Salcburg gde je postao gospodar kapele kneza-arhiepiskopa, grofa Hijeronimusa fon Koloreda. Godine 1775. komponovao je Serenadu koju je grof posvetio gostu – nadvojvodi  Maksimilijanu Franji od Austrije; za istu priliku (delo se izvodilo posle večere) je Volfgang Amadeus Mocart komponovao svoju operu “Il re pastore”. A.Mocarta i J. Hajdna možete čuti u “beskonačnom” broju izvođenja ali ni jedne note tadašnjih prvaka opere kao što je bio Domenico Fischietti.

Posle gostovanja u Beču, Presburgu i Ajzenštatu, na kojima se već pojavila i Ana Bon - Esterhazi (princ Nikolaus fon Esterhazi, poznat kao „ljubitelj sjaja“) je trupu porodice  Bon  zaposlio. Ugovor je od 1. jula 1762. godine. Uputstva princa od Esterhazija od 1. jula 1762. „... od nje (Ane Bon) će se zahtevati da se pojavljuje operskoj kao i kamernoj muzici kao i horskoj muzici i da izvodi sve paricije sa našim majstorom kapela, Jozef Hajdnom... Maler Le Bon zajedno sa svojom ženom i ćerkom primljeni su u našu službu na godinu dana na sledeći način...." Ugovor je produžen na još godinu. Godine 1764, Jozef Hajdn je komponovao kantatu u čast svom poslodavcu, princu Esterhaziju, i napisao imena Ane Bon i njene majke kao svojom rukom. To je druga kantata u C, u kojoj na početku drugog stava „Coro” Sembrache che in kuesto giorno kao solisti „Sigra [Rosa] Bon”, (Sopran I) i „Sira [Ana] Bon” (Sopran II).

Činjenica da se Ana Bon bavila i praktičnom profesijom pevanja uporedo sa svojom kompozicijom ima paralelu: Madalena-Laura Lombardini Sirmen, pomenuta venecijanska violinska koleginica u Veneciji, koja je prva napravila skok iz Ospedale di San Lazzaro dei Mendicanti u karijeru kao kompozitor i violinista, kasnije prešao na opersko pevanje.

Gotovo se ništa ne zna o izvođenju opere Artaserse (Presburg 1760), u kojoj je Ana Bon, kako je navedeno, bila uključena i u kompoziciju i glumu. Arija “Astra coeli” se pripisuje Ani Bon kao kompozitoru je u da capo obliku kako se peva u operama. Kolorature i ukrasi sadržani u njima su odgovarali njenom ličnom pevačkom nivou i nivou izvođenja.

 

Zoran Stokić

16.04.2022.