Romantičarske religiozne utopije

Čak i onog dana kada su načinili prvi zvaničan korak ka EU, naši su vlastodršci nastavili sa izvođenjem svoje čudnovate melodije "Zidanje Skadra na Bojani" - što sagradiš danju razrušiš noću. Jer kako drugačije protumačiti nedavnu izjavu ministra prosvete(?) i inih da je "veronauka nasušna potreba svake civilizovane zemlje i jedna od osnovnih stvari, kao što su to strani jezici, kompjuteri i jutarnje umivanje"? G. Vuksanovića naprosto demantuju istorijske činjenice.Crkva i univerziteti su jedine dve institucije koje su preživele stare evropske srednjovekovne gilde i cehove. U XIII veku, kada je crkva uvela inkviziciju, ona je zapravo prestala da pruža podršku novim idejama i vrednostima; tu ulogu postepeno preuzima gradski univerzitet. Ako hoćemo da budemo još precizniji, sociološku raskrsnicu između starih despotskih sistema i liberalnih društava u nastajanju vremenski možemo smestiti u drugu polovinu XII veka. Sa tog zapadnog raskršća polazila su, dakle, dva puta: s jedne strane je to bila crkva, tj. njeni manastiri, i, s druge strane, gradski univerziteti. Tu drugu polovinu XII veka karakteriše nagli razvoj raznovrsnih škola u gradovima, koji gotovo u potpunosti zamenjuju manastire kao središta znanja. Manastirska kultura se odlikovala pre svega time što je čuvala prethodna znanja, a njen strogo pasivan, nekritički odnos prema saznanju bio je na gradskim univerzitetima preokrenut u aktivno i kritičko traganje za znanjem. To traganje više nije zavisilo od neke grupe sveštenika, niti od samo jedne skupine kanonskih tekstova. Ta transformacija iz pasivne manastirske u aktivnu univerzitetsku kulturu dogodila se kao slučajni rezultat dugotrajne borbe između crkve, feudalaca, dvorova i gradova za prevlast.S istorijskog stanovišta, zapadna civilizacija je proizvod novog intelektualnog instrumenta - simboličke teorijske nauke. Bio je to proizvod susreta i sukoba dva različita načina mišljenja - racionalnog (nasleđenog od Grka) i empirijskog (ukorenjenog kod tih "varvarskih" naroda preko njihove tehničke tradicije) - gde je praksa bila kriterijum istinitosti, kako u nauci i politici tako i u svakodnevnom životu. Terminima prakse, života, tu se pokušava objasniti kosmos, svet ideja i svet saznanja. Nasuprot zapadnoj, racionalno-empirijskoj i otvorenoj civilizaciji, istočne despotske, zatvorene civilizacije, pod uticajem religija, vide istinu i saznanje kao transcendentalne kategorije, odvojene od sveta iskustva. Kao takve, one nas vode ka neverovanju u moć ljudskog razuma, u njegovu moć da prepoznaje istinu, i vode nas ka opštem nepoverenju u čoveka. Naime, s religijskog aspekta, tj. pogleda na svet, apsolutna istina postoji. Božanstvo ili Bog preko proroka objavljuje tu apsolutnu istinu ljudima, tako da oni mogu preko posrednika učestvovati u njoj. Istina je jednom zauvek zapisana u određenim svetim tekstovima, ovi su tekstovi sakrosanti i nikada ne mogu biti revidirani.Srbija je bolesna od religijskih metafizičkih tvrđenja, idolatrije i sujeverja. Smatram da oni koji danas, posle svih golgota kroz koje smo prošli, i dalje hoće da nas uče da mora da vlada ljubav (pa makar ona bila i hrišćanska), a ne razum, zapravo i dalje otvaraju put onima koji hoće da vladaju pomoću mržnje. Empirijska je činjenica da ljubav kao takva nije u stanju da dovede do rešenja konflikata, niti je u stanju da podstiče nepristrasnost i toleranciju - a to je zato što se ne može voleti apstraktno (predmet ljubavi može biti samo konkretan). Umesto podsticanja emocija kao državnog programa, Srbiji je danas više nego ikada potrebna vladavina institucija koje su pod strogom kontrolom razuma, empirije i kritičkog mišljenja. Dr Zoran Stokić, Beograd (“Danas”, 9. novembar 2005.)